Bab 16 Fungsi Trigonometri


5.2.1 Enam Fungsi Trigonometri bagi Sebarang Sudut

(A) Mentakrifkan Sinus, kosinus, tan, kosek, sek and kot



1. Katakan P (x, y) ialah sebarang sudut yang terletak pada lilitan bulatan yang berpusat dan berjejari, j. Berdasarkan ∆ OPQ dalam rajah di atas,

   sinθ=yr kosθ=xr tanθ=yx  
 
2.
Bagi sebarang sudut θ,

   tanθ=sinθkosθ   kotθ=1tanθ=kosθsinθ     sekθ=1kosθ   kosekθ=1sinθ
3. Hubungan antara nisbah trigonometri suatu sudut θdengan sudut pelengkapnya (90oθ) adalah:


   
   Sudut Pelengkap:
   • sin θ = kos (90oθ)   
   • kos θ = sin (90oθ)   
   • tan θ = kot (90oθ)   
   • kot θ = tan (90oθ)   
   • sek θ = kosek (90oθ)
   • kosek θ = sek (90oθ)
  
Misalnya,
(a) sin 75o= kos (90o – 75o) = kos 15o
(b) tan 50o= kot (90o – 50o) = kot 20o
(c) sek 25o= kosek (90o – 25o) = kosek 65o


4.
Hubungan nisbah trigonometri bagi sebarang sudut negative (–θ) adalah:

   
   Sudut Negatif:
   • sin (–θ) = –sin θ   
   • kos (–θ) = kos θ  
   • tan (–θ) = –tanθ

· Sudut negatif ialah sudut yang diukur mengikut arah jam dari arah positif paksi-x.
 · Misalnya, –60o adalah sepadan dengan 300o (360o – 60o).

Contoh:
Ungkapkan setiap fungsi trigonometri yang berikut dalam sebutan nisbah sudut tirus trigonometri.
Seterusnya, cari nilainya dengan menggunakan kalkulator.
(a) kos (– 325o)
(b) tan (– 124o)
(c) sin (– 115o)

Penyelesaian:
(a) kos (– 325o)
= kos 325o   ← {rumus kos (–θ) = kos θ digunakan}
= kos (360o– 325o) ← {kos bernilai positif di sukuan keempat}
= kos 35o
= 0.8192

(b)
tan (– 124o)
= – tan 124o   ← {rumus tan (–θ) = – tan θ digunakan }
= – [– tan (180o– 124o)] ← {tan bernilai negatif di sukuan kedua}
= tan 56o
= 1.483

(c)
sin (– 115o)
= – sin 115o   ← {rumus sin (–θ) = – sin θ digunakan }
= – sin (180o– 115o) ← {sin bernilai positif di sukuan kedua}
= – sin 65o
= – 0.9063

Bab 16 Fungsi Trigonometri


5.1 Sudut Positif dan Sudut Negatif dalam Darjah dan Radian

1. 
Sudut positif ialah sudut yang diukur mengikut arah lawan jam dari arah positif paksi-x.
2. Sudut negatif ialah sudut yang diukur mengikut arah jam dari arah positif paksi-x.
 

3. Satu putaran lengkap ialah 360°atau 2π radian.


Contoh:
Tunjukkan setiap sudut yang berikut dalam rajah yang berasingan dan nyatakan sukuan terletaknya sudut tersebut.
(a) 410°
(b) 890°
(c)229π radian
(d)103π radian
(e) –60o
(f) –500°
(g)314π radian


Penyelesaian:
(a)


410° = 360° + 50°
Maka, sudut 410° terletak pada sukuan pertama.


(b)


890° = 720° + 170°
Maka, sudut 170° terletak pada sukuan kedua.


(c)


229π rad=(2π+49π) rad=360o+80o
Maka, sudut 229π radian  terletak pada sukuan pertama.


(d)


103π rad=(3π+13π) rad=540o+60o  
Maka, sudut 103π radian  terletak pada sukuan ketiga.

(e)


Maka, sudut –60° terletak pada sukuan keempat.


(f)


–500° = –360° – 140°
Maka, sudut –500° terletak pada sukuan ketiga.

(g)


314π rad=(3π14π) rad=540o45o  

Maka, sudut 314π radian terletak pada sukuan kedua.

Bab 16 Fungsi Trigonometri


5.7.3 Fungsi Trigonometri, SPM Praktis (Kertas 1)
Soalan 7:
Diberi bahawa sinA=513 dan kosB=45 , dengan keadaan A ialah sudut cakah dan B ialah
sudut tirus. Cari
(a) tan A
(b) sin (A + B)
(c) kos (A B)

Penyelesaian:

(a)
tanA=512

(b)
sin(A+B)=sinAkosB+kosAsinBsin(A+B)=(513)(45)+(1213)(35)kosA=1213sinB=35=4133665=1665

(c)

kos(AB)=kosAkosB+sinAsinBkos(AB)=(1213)(45)+(513)(35)kos(AB)=3365


Soalan 8:
Jika sin A = p, dan 90° < A < 180°, ungkap dalam sebutan p
(a) tan A
(b) cos A
(c) sin 2A

Penyelesaian:



Guna Teori Pythagoras,Sisi bersebelahan=12p2=1p2

(a)
tanA=p1p2tan bernilai negatifdi sukuan II

(b)
kosA=1p2kos bernilai negatif disukuan IIsinA=2sinAkosAsinA=2(p)(1p2)sinA=2p1p2

(c)
sinA=2sinAkosAsinA=2(p)(1p2)sinA=2p1p2


Bab 16 Fungsi Trigonometri

5.7.2 Fungsi Trigonometri, SPM Praktis (Kertas 1)

Soalan 5:
Cari semua sudut antara 0° dengan 360 ° yang memuaskan persamaan yang berikut:
(a)    2 sin ( 2x – 50o) = –1
(b)   15 sin2 x = sin x + 4 sin 30o
(c)    7 sin x kos x = 1  

Peneyelesaian:
(a)
2 sin ( 2x – 50o) = –1 
sin ( 2x – 50o) = –  ½
sudut asas ( 2x – 50o) = –30o   ← (sin adalah negatif di sukuan III dan IV)
2x – 50o = –30o, 180o + 30o, 360o – 30o, 360o+ 180o + 30o 
← (sudut diambil dalam julat 0ox≤ 720o, dalam putaran lengkap) 
2x – 50o = –30o, 210o, 330o, 570o 
2x = 20o, 260o, 380o, 620o 
Oleh itu x= 10o, 130o , 190o, 310o

(b)
15 sin2x = sin x + 4 sin 30o
15 sin2x = sin x + 4 (½)  ← (sin 30o½)
15 sin2x = sin x + 2
15 sin2x – sin x – 2 = 0
(5 sin x – 2)(2 sin x + 1) = 0
sinx=25     atau     sinx=13Apabila sinx=25          
sudut asas = 23º 35’
x = 23º 35’, 180º – 23º 35’
x = 23º 35’, 156º 25’

Apabila sin x = –    ← (sin adalah negatif di sukuan III dan IV)     
sudut asas = 19º 28’
x = 180º + 19º 28’, 360º – 19º 28’
x = 199º 28’, 340º 32’
Oleh itu x= 23º 35’, 156º 25’, 199º 28’, 340º 32’.

(c)
7 sin x kos x = 1  
sinx kos x=172sinx kos x=27(×2 untuk kedua-dua belah)sin2x=27 
sin 2x = 0.2857
sudut asas x = 16º 36’
2x = 16º 36’, 180º – 16º 36’, 360º + 16º 36’, 360º + 180º – 16º 36’
2x = 16º 36’, 163º 24’, 376º 36’, 523º 24’
Oleh itu x= 8º 18’, 81º 42’, 188º 18’, 261º 42’.


Soalan 6:
Selesaikan persamaan 4 sin (x – π) cos (x – π) = 1 untuk 0ox 360o.

Peneyelesaian:
4 sin (x – π) kos (x – π) = 1
2 [2 sin (x – π) kos (x – π)] = 1
2 sin (x – π) kos (x – π) = ½
sin 2(x – π) = ½ ← (sin 2x = 2 sinx kosx)
sin 2(x – 180o) = ½ ← (π rad = 180o)
sin (2x – 360o) = ½
sin 2x kos 360o – kos 2x sin 360o  =  ½
sin 2x (1) – kos 2x (0)  = ½ ← (kos 360o = 1, sin 360o= 0)
sin 2x½
sudut asas x = 30o ← (sudut khusus, sin 30o½)
2x = 30o, 150o, 390o, 510o
x = 15o, 75o, 195o, 255o

Bab 16 Fungsi Trigonometri


5.7.4 Fungsi Trigonometri, SPM Praktis (Kertas 1)

Soalan 9:
Given that sinθ=35 , dengan keadaan θ ialah sudut tirus, tanpa menggunakan jadual atau kalkulator, cari nilai bagi
(a) sin (180º + θ),
(b) kos (180º – θ),
(c) tan (360º + θ).

Penyelesaian:


sinθ=35         kosθ=45        tanθ=34

(a)
sin (180º + θ)
= sin 180º kos θ + kos 180º sin θ
= (0) kos θ + (– 1) sin θ
= – sin θ
=35

(b)
kos (180º – θ)
= kos 180º kos θ + sin 180º sin θ
= (– 1) kos θ + (0) sin θ
= – kos θ
=45

(c)
tan(360+θ)=tan360+tanθ1tan360tanθ=0+tanθ1(0)(tanθ)=tanθ=34



Soalan 10:
Buktikan setiap identiti trigonometri yang berikut.
(a) kot2 x – kot2 x kos2x = kos2 x
(b)sekxsekxkosx=kosek2x

Penyelesaian:
(a)
Sebelah kiri:
kot2 x– kot2 x kos2 x
= kot2 x (1 – kos2 x)
= kot2 x (sin2 x)
=kos2xsin2x(sin2x)=kos2x(Sebelah kanan)

(b)
Sebelah kiri:sekxsekxkosx=1kosx1kosxkosx=1kosx1kosxkos2xkosx=1kosx1kos2xkosx=1kosx×kosx1kos2x=11kos2x=1sin2x=kosek2x(Sebelah kanan)


Bab 16 Fungsi Trigonometri

Soalan 3:
Selesaikan persamaan 6 sek2 x – 13 tan x = 0, 0 °x ≤ 360°.

Peneyelesaian:
6 sek2x – 13 tan x = 0
6 (1 + tan 2x) – 13 tan x = 0
6 tan 2x – 13 tan x + 6 = 0
(3 tan x – 2)(2 tan x – 3) = 0
tan x = atau   tan x = 32

tan x =
Sudut asas = 33.69o, 180o + 33.69o
x = 33.69o, 213.69o  

tanx=32
Sudut asas = 56.31o, 180o + 56.31o
x = 56.31o, 236.31o

Oleh itu x= 33.69o, 56.31o, 213.69o, 236.31o   


Soalan 4:
Selesaikan persamaan 3 sin A kos A – kos A = 0 untuk 0 °x ≤ 360°.

Peneyelesaian:
3 sin A kos A – kos A = 0
kos A (3 sin A – 1) = 0
kos A = 0   atau   sin A =

kos A = 0
A = 90o, 270o

sin A =
Sudut asas = 19o28
A = 19o28, 180 – 19o28
A = 19o28, 160o 32’
Oleh itu A = 19o28, 90o, 160o 32’, 270o

Bab 16 Fungsi Trigonometri

5.6.3 Bentuk Persamaan Kuadratik dalam sin x/ kos x/ tan x/ kosek x/ sek x/ kot x

Contoh:
Cari semua sudut di antara 0° dan 360° yang boleh menyelesaikan persamaan yang berikut.
(a)    3 sin2 x – 2 sin x – 1 = 0
(b)   2 sin x = kosek x + 1
(c)    5 sin2x = 2(1 + kos x)
(d)   2 sek x = 1 + kos x
(e)    2 kot2 x + 8 = 7 kosek x

Penyelesaian:
(a)
3 sin2 x – 2 sin x – 1 = 0
(3 sin x + 1)(sin x – 1) = 0
sin x = – , sin x = 1
sin x = –
sudut asas x = 19.47o
x= 180o + 19.47o, 360o – 19.47o
x = 199.47o, 340.53o
sin x = 1, x = 90o
Oleh itu x = 90o, 199.47o, 340.53o

(b)
2 sin x = kosek x + 1
2sinx=1sinx+1
2 sin2 x = 1 + sin x
2 sin2 x – sin x – 1 = 0
(2 sin x + 1)(sin x – 1) = 0
sin x = –½ , sin x = 1
sin x = –½
sudut asas x = 30o
x= 180o + 30o, 360o – 30o
x = 210o, 330o
sin x = 1, x = 90o
Oleh itu x = 90o, 210o, 330o

(c)
5 sin2x= 2(1 + kos x)
5 (1 – kos2 x) = 2 + 2 kos x
5 – 5 kos2 x – 2 – 2 kos x = 0
–5 kos2 x – 2 kos x + 3 = 0
5 kos2 x + 2 kos x – 3 = 0
(5 kos x – 3)(kos x + 1) = 0
kosx=35, kosx=1kosx=35 
sudut asas x = 53.13o
x= 53.13o, 360o – 53.13o
cos x = – 1
x= 180o
Oleh itu x = 53.13o, 180o, 306.87o

(d)
2 sek x = 1 + kos x
2kosx=1+kosx 
2 = kos x + kos2 x
kos2 x+ kos x – 2 = 0
(kos x – 1)(kos x + 2) = 0
kos x = 1
x= 0o, 360o
kos x = –2 (tidak diterima)
Oleh itu x = 0o, 360o

(e)
2 kot2 x + 8 = 7 kosek x
2 (kosek2x – 1) + 8 = 7 kosek x
2 kosek2x – 2 – 7 kosek x + 8 = 0
2 kosek2x – 7 kosek x + 6 = 0
(2 kosek x – 3)(kosek x – 2) = 0
kosek x=32,   kosek x=2sinx=23,       sinx=12sinx=23 
sudut asas x = 41.81o
x= 41.81o, 180o – 41.81o
sin x = ½
sudut asas x = 30o
x= 30o, 180o – 30o
Oleh itu x = 30o, 41.81o, 138.19o, 150o

Bab 16 Fungsi Trigonometri

5.6.2 Menyelesaikan Persamaan Trigonometri (Pemfaktoran)

Contoh:
Cari semua sudut untuk 0° ≤ x  ≤ 360° yang boleh selesaikan setiap persamaan trigonometri yang berikut.
(a)    kot x = –2 kos x
(b)   3 sek x = 4 kos x
(c)    16 tan x = kot x

Penyelesaian:
(a)
kot x = –2 kos x
cosxsinx=2cosx 
kos x = –2 kos x sin x
kos x + 2 sin x kos x = 0
kos x (1 + 2 sin x ) = 0
kos x = 0
x= 90o, 270o
1 + 2 sin x= 0
sin x = –½
asas x = 30o
x = (180o + 30o), (360o – 30o)
x= 210o, 330o
Oleh itu, x= 90o, 210o, 270o, 330o

(b)
3sekx=4kosx3kosx=4kosx3=4kos2xkos2x=34kosx=±32 asas=30x=30,(18030),(180+30),(36030)x=30,150,210,330

(c)
16tanx=kotx16tanx=1tanxtan2x=116tanx=±14 asas=14.04x=14.04,(18014.04),     (180+14.04),(36014.04)x=14.04,165.96,194.04,345.96

Bab 16 Fungsi Trigonometri

5.6 Menyelesaikan  Persamaan Trigonometri
5.6.1 Persamaan asas dalam sin x/ kos x/ tan x/ kosek x/ sek x/ kot x

Langkah-langkah untuk menyelesaikan persamaan trigonometri:


(1) Tentukan julat bagi nilai-nilai sudut yang berkenaan.
(2)   Cari sudut asas dengan menggunakan kalkulator.
(3)   Tentukan kedudukan sukuan bagi sudut-sudut.
(4)   Tentukan nilai bagi sudut yang berada dalam sukuan itu.




Contoh:
Cari nilai-nilai quntuk 0° < q   < 360° yang memuaskan setiap persamaan trigonometri yang berikut.
(a)    sin θ = 0.6137
(b)   cos q = 0.2377
(c)    tan q  = 2.7825
(d)   sin q  = –0.8537
(e)    sin 2q = 0.5293

Penyelesaian:
(a)
sin q= 0.6137
asas= sin-1 0.6137 = 37.86o
q  = 37.86° 180°-37.86°
q  = 37.86°, 142.14°

(b)
kos q = 0.2377
asas = cos-1 0.2377 = 76.25°
q  = 76.25°, 360° – 76.25°
q  = 76.25°, 283.75°

(c)
tan q = 2.7825
asas = tan-1 2.7825 = 70.23°
q = 70.23°, 180° + 70.23°
q  = 70.23°, 250.23°

(d)
sin q = –0.8537
asas = sin-1 0.8537 = 58.62°
q = 180° + 58.62°, 360° – 58.62°
q  = 238.62°, 301.38°

(e)
sin 2q  = 0.5293
asas = 31.96°
0° < q  < 360°
0° < 2q  < 720°
2q  = 31.96°, 180° – 31.96°, 360° + 31.96°, 360° + 180° – 31.96°
2q  = 31.96°, 148.04°, 360° + 391.96°, 508.04°
q  = 15.98°, 74.02°, 195.98°, 254.02°

Bab 16 Fungsi Trigonometri


5.5.1 Rumus bagi sin (A ± B), kos (A ± B), tan (A ± B), sin 2A, kos 2A, tan 2A
(Contoh Soalan)

Contoh 2:
Buktikan setiap identity trigonometri yang berikut.
(a)1+kos2xsin2x=kotx(b)kotAsek2A=kotA+tan2A(c)sinx1kosx=kotx2

Penyelesaian:
(a)
Sebelah kiri=1+kos2xsin2x=1+(2kos2x1)2sinxkosx=2kos2x2sinxkosx=kosxsinx=kotx=Sebelah kanan
 

(b)
Sebelah kanan=kotA+tan2A=kosAsinA+sin2Akos2A=kosAkos2A+sinAsin2AsinAkos2A=kosA(kos2Asin2A)+sinA(2sinAkosA)sinAkos2A
=kos3AkosAsin2A+2sin2AkosAsinAkos2A=kos3A+kosAsin2AsinAkos2A=kosA(kos2A+sin2A)sinAkos2A=kosAsinAkos2Asin2A+kos2A=1=(kosAsinA)(1kos2A)=kotAsek2A=Sebelah kiri


(c)
Sebelah kiri=sinx1kosx=2sinx2kosx21(12sin2x2)sinx=2sinx2kosx2,kosx=12sin2x2=2sinx2kosx22sin2x2=kosx2sinx2=kotx2=Sebelah kanan


Contoh 3:
(a) Diberi bahawa sinP=35 dan sinQ=513,  dengan keadaan P ialah satu sudut tirus dan Q ialah satu sudut cakah, tanpa menggunakan sifir atau kalkulator, cari nilai kos (P + Q).

(b) Diberi bahawa sinA=35 dan sinB=1213,  dengan keadaan A dan B adalah sudut-sudut dalam sukuan III dan sukuan IV masing-masing, tanpa menggunakan sifir atau kalkulator, cari nilai sin (AB).

Penyelesaian:
(a)


 
sinP=35,kosP=45sinQ=513,kosQ=1213kos(P+Q)=kosAkosBsinAsinB=(45)(1213)(35)(513)=48651565=6365
 

(b)



sinA=35,kosA=45sinB=513,kosB=1213sin(AB)=sinAkosBkosAsinB=(35)(1213)(45)(513)=36652065=5665